Για InBusinessNews.com

Παναγιώτης Χρυσοστόμου, πρόεδρος CFA Society Cyprus

Χρειάζονται αποφασιστικά βήματα για την οικονομία

1. Ποιες είναι οι προοπτικές της κυπριακής οικονομίας για το 2018 και ποιοι τομείς κατά την άποψη σας θα παρουσιάσουν ανάπτυξη;

Το 2017 έκλεισε με αρκετά ικανοποιητικούς θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και θετικό δημοσιονομικό ισοζύγιο. Ήταν μια χρονιά ρεκόρ για τον τουρισμό, ο οποίος παραμένει η “βαριά” βιομηχανία μας, ενώ οι επαγγελματικές υπηρεσίες και ο κατασκευαστικός τομέας, υποβοηθούμενος από τη ζήτηση ακινήτων στο πλαίσιο του σχεδίου πολιτογράφησης επενδυτών, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη αυτή. Θεωρώ ότι το 2018 η κυπριακή οικονομία μπορεί να συνεχίσει να έχει ικανοποιητικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Ο τουρισμός θα παίξει αναμφίβολα μείζονα ρόλο, διατηρώντας τα σκήπτρα της κυπριακής οικονομίας για ακόμα μια χρονιά. Περαιτέρω, εκτιμώ ότι δημιουργούνται συνθήκες για προσέλκυση νέων επενδύσεων, τόσο στον κατασκευαστικό τομέα όσο και σε άλλους τομείς, με τρόπο που να επιτυγχάνεται μια πιο ισοζυγισμένη οικονομική ανάπτυξη. Για παράδειγμα, οι εξελίξεις στον ενεργειακό τομέα, αλλά και η αναμενόμενη εφαρμογή του ΓεΣΥ, μπορούν να διευρύνουν ακόμα περισσότερο την εστίαση της κυπριακής οικονομίας σε νέους τομείς, όπως εν προκειμένω της ενέργειας και της υγείας, κάτι που κατά τη γνώμη μου θα πρέπει να είναι και το ζητούμενο. Είναι φυσικά πολύ σημαντικό να επιλυθούν προβλήματα που ταλανίζουν την οικονομία εδώ και κάποια χρόνια, με κυριότερο αυτό του ανησυχητικά υψηλού ποσοστού μη εξυπηρετούμενων δανείων. Είναι απαραίτητο οι τράπεζες να εντείνουν τις προσπάθειές τους να αμβλύνουν το πρόβλημα αυτό που επιβαρύνει τους ισολογισμούς τους και αποτελεί τροχοπέδη στην υγιή πιστωτική επέκταση. Χρειάζονται αποφασιστικά βήματα τόσο από τις τράπεζες όσο και από την νέα κυβέρνηση, όπως είναι η ανάθεση των προβληματικών δανείων σε ιδιώτες ή ακόμα και εξέταση άλλων λύσεων που εφαρμόστηκαν με επιτυχία σε άλλες χώρες.

2.Σε ποιους τομείς υστερεί η Κύπρος και θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί είτε τη γεωγραφική της θέση ή τις υπάρχουσες υποδομές (πλεονεκτήματα) που διαθέτει για να δημιουργήσει είτε επενδυτικές ευκαιρίες είτε ευκαιρίες ανάπτυξης;

Παρά το αναμφίβολο πλεονέκτημα της γεωγραφικής θέσης, των ήδη υφιστάμενων υποδομών και προπάντων του υψηλού επιπέδου του ανθρώπινου δυναμικού, η κυπριακή οικονομία υστερεί σε θέματα διαδικασιών και αποτελεσματικής λήψης αποφάσεων, αλλά και στο σχετικά περιορισμένο φάσμα οικονομικών δραστηριοτήτων. Έχουμε δει κράτη πολύ νεαρότερα από την Κυπριακή Δημοκρατία, όπως για παράδειγμα η Εσθονία, να έχουν αφήσει προ πολλού πίσω τους τον σκόπελο της γραφειοκρατίας, έχοντας καθιερώσει ένα ολοκληρωμένο σύστημα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Θεωρώ πως αυτή είναι η οδός που επιβάλλεται τάχιστα να διαβούμε τα επόμενα χρόνια, αφού οι υφιστάμενες σύνθετες, χρονοβόρες και άλλοτε επίπονες διαδικασίες δραστηριοποίησης ξένων επιχειρηματιών στην Κύπρο είναι συχνά αποτρεπτικές για τους ενδιαφερόμενους επενδυτές. Περαιτέρω, νομίζω πως είναι η ώρα να μειώσουμε την εξάρτηση από το παγιωμένο μοντέλο των υπηρεσιών και του τουρισμού και να στραφούμε και σε νέους τομείς δραστηριότητας, με έμφαση την επιστήμη, την έρευνα και την τεχνολογία, τομείς στους οποίους αναφύονται διαρκώς νέες, ιδιαίτερα κερδοφόρες καινοτόμες επιχειρήσεις. Θεωρώ πως η Κύπρος, παρότι μικρή χώρα, έχει μεγάλη επάρκεια σε καλά καταρτισμένο και δημιουργικό ανθρώπινο δυναμικό που θα μπορούσε, εφόσον δοθούν τα ανάλογα οικονομικά και φορολογικά κίνητρα και απλοποιηθούν οι διαδικασίες ενεργοποίησης νέων επιχειρήσεων, να παράξει σημαντικό έργο σε αυτούς τους τομείς και να ξεχωρίσει.

3. Ως γνωστό το υψηλό ιδιωτικό χρέος και ο μεγάλος όγκος των ΜΕΔ είναι το κυριότερο πρόβλημα του τραπεζικού τομέα. Πώς θα χαρακτηρίζατε τα μέτρα που έχουν ληφθεί μέχρι σήμερα για μετριασμό του προβλήματος, η πορεία μείωσης που καταγράφεται το τελευταίο έτος και ποια μέτρα ή πρακτικές θα μπορούσαν να προστεθούν;

Τα πολύ υψηλά επίπεδα μη εξυπηρετούμενων δανείων και το επίσης υψηλό ιδιωτικό χρέος ήταν από την αρχή της κρίσης το μεγάλο πρόβλημα του τραπεζικού τομέα και της κυπριακής οικονομίας γενικότερα, που οφείλεται φυσικά σε κακές πρακτικές πολλών ετών που προηγήθηκαν της κρίσης, τόσο από πλευράς τραπεζών όσο και από πλευράς νοικοκυριών και επιχειρήσεων. Η ανάληψη μεγάλου μέρους των προβληματικών δανείων από ιδιωτικές εταιρείες που ειδικεύονται στη διαχείρισή τους ανακουφίζει σε κάποιο βαθμό τους ισολογισμούς των τραπεζών, ωστόσο, χρειάζεται να γίνουν ακόμη περισσότερα, καθώς ο τραπεζικός τομέας δεν έχει πάψει να κινείται σε ευαίσθητες ισορροπίες, κάτι που επισημαίνουν ακόμα οι οίκοι αξιολόγησης στις κατά τα άλλα θετικές τους αξιολογήσεις. Χρειάζεται λοιπόν να συνεχιστεί και να ενταθεί η προσπάθεια εντός των τραπεζών, αλλά και να εξετασθούν επιπρόσθετα μέτρα και λύσεις που εφαρμόστηκαν σε παρόμοιες περιπτώσεις.

4. Θα μπορούσε η Κύπρος να αποτελέσει διεθνές κέντρο παροχής επενδυτικών υπηρεσιών; Ποια τα πλεονεκτήματα και ποια τα μειονεκτήματα της Κύπρου;

Η Κύπρος είναι ήδη διεθνές κέντρο παροχής επενδυτικών και άλλων υπηρεσιών, αλλά ασφαλώς μπορεί να εξελιχθεί στον τομέα ακόμη περισσότερο. Το πρώτο πλεονέκτημα είναι η στρατηγική της τοποθεσία, αφού βρίσκεται στη μέση τριών ηπείρων και μάλιστα τα τελευταία χρόνια προσφέρει όλο καλύτερες αεροπορικές συνδέσεις με αυτές. Παράλληλα, είναι η μόνη χώρα που γειτνιάζει με τη Μέση Ανατολή και είναι μέλος της ΕΕ και της ευρωζώνης. Οι επενδυτές μπορούν να βρουν στη χώρα μας υψηλά καταρτισμένο και έμπειρο προσωπικό, έτοιμο να προσφέρει υπηρεσίες στους κλάδους που σχετίζονται με τις επενδύσεις, ενώ παράλληλα η χώρα μας προσφέρεται για μια καλή διαβίωση, χάρη στις εξαιρετικές κλιματικές συνθήκες, αλλά και το υψηλό αίσθημα ασφάλειας. Το γεγονός επίσης ότι η κυπριακή οικονομία έχει ξεπεράσει απανωτά σοκ και μάλιστα σχετικά γρήγορα, όπως ήταν η εισβολή και το μνημόνιο, ενισχύουν την εμπιστοσύνη των επενδυτών στη χώρα μας, ότι έχει τη δυναμική και τα αντανακλαστικά να αντιδρά στις δυσκολίες. Από κει και πέρα, χρειάζεται να γίνουν ακόμη πολλά, κυρίως στη δικτύωση των Κυπρίων σε νέες αγορές, πέραν των κορεσμένων. Ειδικά σε ότι αφορά τις επενδυτικές υπηρεσίες χρειάζεται να ενισχυθούν οι σχέσεις και οι επαφές που έχουν οι εταιρείες και οι επαγγελματίες του κλάδου με επενδυτικά κέντρα του εξωτερικού όπως είναι το Λονδίνο, η Φρανκφούρτη και η Νέα Υόρκη. Προπάντων, είναι αναγκαίο πια, εν έτει 2018, να εξαπλωθεί και να εμπεδωθεί η ηλεκτρονική διακυβέρνηση και να απλοποιηθούν οι διαδικασίες που αφορούν την εγγραφή και λειτουργία εταιρειών καθώς και διαδικασίες που εφαρμόζονται από άλλες υπηρεσίες και τις εποπτικές αρχές, προκειμένου να παταχθεί η γραφειοκρατία, η οποία δεν θα έπρεπε πια να είναι αποδεκτή στην εποχή μας. Περαιτέρω φορολογικά κίνητρα για νέους επενδυτές θα μπορούσαν επίσης να συνεισφέρουν στον στόχο της προσέλκυσης νέων επενδύσεων.

5. Πόσο μπορεί να επωφεληθεί η Κύπρος από το Brexit; Ποια βήματα πρέπει να γίνουν από πλευράς Κράτους και Ιδιωτικού Τομέα;

Το Brexit είναι μια μεγάλη πρόκληση για την ευρωπαϊκή, αλλά και διεθνή οικονομία. Ουδείς μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια τι θα συμβεί μετά τον Μάρτιο 2019. Ωστόσο, κάθε αλλαγή γεννά ευκαιρίες και θεωρώ πως η Κύπρος έχει τα εφόδια να επωφεληθεί από το Brexit, χάρη στην ιστορικά προνομιακή σχέση της με το Ηνωμένο Βασίλειο. Το κυπριακό νομικό και εταιρικό σύστημα βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στο αγγλικό Δίκαιο και αυτό, σε συνδυασμό με τη συμμετοχή μας στην ΕΕ και την ευρωζώνη, είναι ελκυστικοί παράγοντες για βρετανικές εταιρείες που αναζητούν νέα έδρα, εντός του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, στη μετά Brexit εποχή. Σημαντικά πλεονεκτήματα είναι επίσης το υψηλό επίπεδο του ανθρώπινου δυναμικού, το πολύ μεγάλο ποσοστό αγγλομαθών και αποφοίτων βρετανικών πανεπιστημίων –σίγουρα από τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη-, όπως και το γεγονός ότι στη χώρα μας διαμένουν ήδη αρκετές χιλιάδες Βρετανοί. Θεωρώ ότι η κυβέρνηση, μέσω των αρμόδιων υπουργείων, θα πρέπει εγκαίρως να προνοήσει –αν δεν το κάνει ήδη- να εξασφαλίσει προνομιακές διμερείς συμφωνίες αμοιβαίου οφέλους με το Ηνωμένο Βασίλειο, προτάσσοντας τη χώρα μας ως ειδικό σύμμαχο στη μετά Brexit εποχή. Παρόμοια ο ιδιωτικός τομέας, όντας σαφώς πιο ευέλικτος, θεωρώ πως θα έπρεπε ήδη να κινείται, καθώς η κλεψύδρα μετρά πλέον αντίστροφα για το Brexit, στην κατεύθυνση της αναζήτησης στρατηγικών συμμάχων από το Ηνωμένο Βασίλειο, προτάσσοντας τα πλεονεκτήματα που ανέφερα. Είμαι αισιόδοξος ότι ο επιχειρηματικός κόσμος στην Κύπρο έχει την εμπειρία και την προνοητικότητα να κινηθεί προς τα εκεί και ελπίζω στην ίδια κατεύθυνση να κινηθεί και το κράτος.

6. Ποιες οι προοπτικές του τομέα ακινήτων στην Κύπρο και πως θα χαρακτηρίζατε την ραγδαία ανάπτυξη που καταγράφει τα τελευταία δύο χρόνια με τις μεγάλες πολυτελείς αναπτύξεις να έχουν προβάδισμα έναντι των άλλων;

Το 2017 βιώσαμε τη μεγάλη επιστροφή του κατασκευαστικού τομέα, ο οποίος στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης είχε δεχθεί μεγάλο πλήγμα. Η ραγδαία πλέον ανάπτυξη του κλάδου αποτυπώνεται στα μεγάλα ποσοστά αύξησης των οικιστικών μονάδων, ενώ το γεγονός ότι αυξάνονται σημαντικά και οι οικοδομικές άδειες, καταδεικνύει ότι η δραστηριότητα του κατασκευαστικού τομέα θα είναι έντονη και το επόμενο διάστημα. Παράλληλα, βλέπουμε να αναφύονται όλο και περισσότερα αναπτυξιακά κατασκευαστικά έργα και μάλιστα σε μεγάλες κλίμακες. Όλα αυτά συμβαίνουν όχι μόνο λόγω της ευρύτερης οικονομικής ανάπτυξης, αλλά χάρη και στα σχετικά κίνητρα που έχουν δοθεί και συγκεκριμένα σχέδια που εφαρμόζονται από το κράτος, όπως το σχέδιο πολιτογράφησης επενδυτών. Εκτιμώ πως η άνθιση του κατασκευαστικού τομέα θα συνεχιστεί το 2018 και τα επόμενα χρόνια, αν και χρειάζεται πάντα προσοχή ώστε αυτή η ευφορία να συνδυαστεί με την απαραίτητη σύνεση και την εξασφάλιση ασφαλιστικών δικλείδων, τόσο από τους επενδυτές, όσο και από πιστωτικά ιδρύματα.